آشنایی با معماری کاخ‌های ایران

نگاهی گذرا به تاریخ معماری ایران، نشان می‌دهد که در ابتدای توسعه خانه‌سازی در ایران نمی‌توان از معماری کاخ بحثی به میان آورد. زیرا ایجاد بنای بزرگ یا کاخ‌سازی در این سرزمین به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد مربوط است. کاخ (palace)، کوشک، ارگ یا قصر، در زبان های مختلف به عمارت هـای بلند یا بزرگ اطلاق می شود که محل اقامت خانواده سلطنتی، مقامات عالی رتبـه و اشراف بـوده و فضایی شبیه کوشک با تزیینات باشکوه دارد و در میان بسـتان بنا شـده اسـت. کاخ‌های ایران بنابر وسعت و اهمیت خود طیف گسترده‌ای از کاربری‌ها را داشته‌اند.

کاربری‌های کاخ

کاخ در وسیع‌ترین شکل خود فقط یک ساختمان تنها نبود، بلکه یک مجتمع کامل محسوب می‌شد که برای تمامی نیازهای خصوصی و رسمی دربار طراحی می‌شده است از سوی دیگر یک کاخ در ساده‌ترین شکل خود می‌توانست منحصر به یک ساختمان تنها باشد.
برای مثال می‌توان به این نکته اشاره کرد که در دوره‌های اولیه، گاهی یک بنای منفرد، فقط به عنوان یک کاخ مسکونی به کار می‌رفت و در مواردی همین بنا، به عنوان معبد و نیایشگاه و گاه به جای قلعه دفاعی و سرانجام برای سکونت حکمرانان استفاده شود

ویژگی‌های کاخ

یکی از ویژگی‌های برجسته معماری ایرانی تا قبل از دوران معاصر، اصل تداوم و پیوستگی آن می‌باشد. از این نظر شگفت‌آور است که بدانیم از اواخر دوره‌ی ساسانیان تا دوران اسلامی اصول سازمان‌دهی یکسانی بر اکثر کاخ ها حاکم بوده است.
معمولاً این کاخ‌ها شکل ترکیبی سه بخشی متشکل از سه محور موازی را به خود می‌گرفتند. که گاهی نقشه‌ای چلیپایی (به شکل +) را می‌ساختند. این نظام را در صورت اولیه‌اش می‌توان در کاخ های ساسانی مثلاً در کاخ سروستان دید و همان نظام را در کاخ‌های صفوی مشاهده کرد.در بسیاری از کوشک‌های صفوی، می‌توان الگوی کاخ آپادانای هخامنشی، را با چهار ایوان رو به بیرون و چهار مجموعه اتاق در کنج‌هایشان، دید. مانند کوشک هشت بهشت اصفهان و ...

کاخ در زمان صفوی

از زمان صفوی احداث کاخ‌ها وارد مرحله تازه‌ای شد و در پایتخت‌های سه‌گانه آن‌ها (تبریز، قزوین و اصفهان) نمونه‌های جالب توجه‌ی ساخته شده است. کاخ‌های چهل ستون، هشت بهشت و عالی قاپوی اصفهان، صفی آباد بهشهر، فین کاشان و فرح آباد ساری از مهمترین نمونه‌های شیوه معماری عهد صفویان هستند. ایجاد کاخ‌ها به همین شیوه تا عهد نادرشاه (مانند کاخ خورشید کالت) و عهد قاجار (مانند کاخ صاحبقرانیه و شمس العماره)ادامه یافت. کاخ‌ها در ایران نقشه‌های گوناگونی داشته‌اند: برخی کوشک مانند بوده‌اند (مانند هشت بهشت صفی آباد)، بعضی نقشه مربع و مستطیل داشته‌اند و برخی چند ضلعی بوده‌اند. مهمترین مسأله در ساختن کاخ‌ها، بویژه از عهد صفوی به بعد تزیین با کاشی‌کاری، گچ‌بری، آیینه‌کاری و سنگ‌کاری است.

کاخ‌های ایرانی در طول تاریخ

- کاخ سازی در دوره هخامنشی
- کاخ سازی در دوره اشکانیان
- کاخ سازی در دوره ساسانیان
- کاخ سازی در دوره اسلامی

دریافت مشاوره تخصصی رایگان