معرفی گونه سمور سنگی Martes foina
نام فارسی: سمور سنگی
نام علمی: Martes foina
نام انگلیسی: Stone Marten,Beech Marten
نام‌های محلی: (ایلام: سیاوَلِه) (بلوچی: سامور) (ترکمنی: پِرسی گُوزَن) (ترکی: سُوسار) (کردی: سمورده، دِلَک) (کرمانی: خز) (لری: دَله) (مازندرانی: دَله)
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری گونه سمور سنگی
طول سر و بدن 40 تا 54 سانتی‌متر، طول دم 22 تا 30 سانتی‌متر، طول پا 8 تا 9 سانتی‌متر، طول گوش 3 تا 5 سانتی‌متر و وزن 1.1 تا 2.3 کيلوگرم است. جثه تقريباً هم اندازه گربه خانگی و رنگ عمومی بدن از قهوه‌ای تيره تا قهوه‌ای مایل به خاکستری روشن متغير است. لکه پهن و سفيدرنگی از زير چانه تا گردن و سينه وجود دارد که در پایین دو شاخه شده و به طرف دست‌ها امتداد می‌یابد. پشت بدن جوان‌ها موهای خاکستری وجود دارد. اندامی کشیده و دمی پرمو داشته، کف پا فاقد مو است. دم از سمور جنگلی بلندتر و خز آن نیز زبرتر است. وقتی جانور می‌دود، پاها دقيقا در محل دست‌ها فرود می‌آيد.
ویژگی‌های زیستی گونه سمور سنگی
غير از گروه‌های خانوادگی که از مادر و توله‌ها تشکيل يافته، به طور عمده تک‌زی است. قلمروطلب بوده و مرز قلمرو خود را با نشانه‌های بويايی علامت‌گذاری می‌کند. شب فعال ولی در دوران جفت‌گيری به کرات طی روز مشاهده می‌شود. بسیار فعال و چالاک است و به خوبی می‌تواند از درختان بالا برود. لانه را معمولاً در سوراخ درختان و شکاف صخره‌ها و زیر شیروانی‌ها ایجاد می‌کند.
تغذیه سمور سنگی: همه چيزخوار بوده و در تاريکی شب به شکار پستانداران کوچک، حشرات، پرندگان کوچک و تخم آنها می‌پردازد. اکثراً از جوندگانی نظیر موش، سنجاب، اشکول و پرندگان، جوجه و تخم آنها، مهره‌داران کوچک و حشرات تغذیه می‌کند. انواع غذاهای گياهی به ویژه ميوه‌ها نيز بخشی از رژيم غذايی تابستانه اين جانور را تشکيل می‌دهد. از لاشه جانوران نيز در مواقع کمبود غذا تغذيه می‌کند. قادر است سنجاب و سنجابک‌ها را بر روی درختان تعقیب و شکار کند. گاهی اوقات نیز به مرغ و خروس حمله می‌کند که مواردی از آن در منازل و باغ‌های فرمانیه در شهر تهران مشاهده گردید. در مواقعی که تعداد طعمه زیاد باشد با گاز گرفتن سر آنها همگی را می‌کشد و سپس یکی یکی را به لانه‌اش منتقل می‌کند. برخی با دیدن تعداد زیاد حیوان تلف شده که فقط سر آنها آسیب دیده است چنین تصور می‌کنندکه آنها برای مکیدن خونشان کشته شده‌اند که واقعیت ندارد. در پارک ملت واقع در شمال شهر تهران یک شب سموری وارد محل نگهداری کبوتران اهلی شد و ظرف مدت کوتاهی 16 کبوتر را کشت.
تولید مثل سمور سنگی: در اواسط تابستان جفت‌گيری می‌کند. دارای 230 تا 275 روز تاخير در جايگزينی تخم است و 1 ماه پس از جايگزينی تخم، در بهار بین 1 تا 8 (معمولا 3 تا 4) توله متولد و احتمالاً در ۱۸ ماهگی بالغ می‌شوند.
طول عمر سمور سنگی: در طبيعت حداکثر 10 سال عمر می‌کند، ولی در اسارت ممکن است تا 18 سال زندگی کند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی گونه سمور سنگی در ایران
این سمور در ایران در زيستگاه‌های جنگلی باز و بيرون زدگی‌های صخره‌ای در مناطق کوهستانی را ترجيح می‌دهد و تابستان‌ها تا ارتفاع 4,000 متری نيز ديده می‌شود. در اکثر مناطق کوهستانی کشور پراکندگی دارد و از دشت‌ها و مناطق کويری دوری می‌کند.
پراکنش جهانی گونه سمور سنگی
سمور سنگی در دنیا در قاره‌های اروپا و آسیا پراکندگی دارد.
آثار و نمایه‌ها گونه سمور سنگی
ردپای سمور سنگی: دست و پا دارای 5 انگشت به همراه چنگال‌های بلند هستند که تقریباً همیشه اثر واضحی را بر روی زمین می‌گذارند. در اکثر موارد، اثر انگشتان داخلی نیز به طور مشخص قابل مشاهده است. علاوه بر پینه انگشتی، 4 پینه کوچک میانی به حالت نیم دایره وجود دارند که در ظاهر به صورت 3 پینه چسبیده به هم به نظر می‌رسند که در ردپا به صورت گودی‌های دایره‌ای شکل دیده می‌شوند. دست دارای پینه‌ای است که در نزدیکی مچ قرار گرفته و نیز به صورت گرد و کوچک در پایین پینه‌های میانی و در قسمت خارجی لبه آن قرار دارد. هنگامی که با تمامی کف دست گام برمی‌دارد، اثرات پینه‌های نزدیک به مچ اغلب در ردپاها قابل مشاهده است. ردپای سمور سنگی و سمور جنگلی تقریباً یکسان است و به سختی می‌توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد. ردپای سمور جنگلی اندکی بزرگ‌تر و برجسته‌تر از سمور سنگی بوده و شکل کلی ردپا به دلیل رشد زیاد پوشش مویی بین پینه‌های کف پا، به‌خصوص در زمستان که روی پینه‌ها را حجم زیادی از مو می‌پوشاند، نسبت به ردپای سمور سنگی مبهم و نامشخص‌تر است. طول اثر دست تقریبا 4 سانتی‌متر و عرض آن 3.7 سانتی‌متر است و اثرپا 4.5 سانتی متر طول و 3 سانتی‌متر عرض دارد. در مقابل، در ردپای سمور سنگی پینه‌ها نسبتا مشخص‌تر است. طول اثر دست تقریباً 3.5 سانتی‌متر و عرض آن 3.2 سانتی‌متر و طول اثر پا 4 سانتی‌متر و عرض آن 3 سانتی‌متر است. در برف در حال آب شدن ردپای هر 2 گونه می‌تواند تا 2 برابر بزرگ‌تر از اندازه معمول آن باشد.
الگوی ردپا سمور سنگی: اندازه طول گام‌ها نسبتاً کوتاه است و معمولاً به حالت پریدن و گاهی اوقات نیز به حالت راه رفتن یا یورتمه رفتن حرکت می‌کنند. معمولاً پای خود را در پشت اثر دست قرار می‌دهند. در بیشتر اعضای خانواده راسوها، گروه‌های ردپایی حاصل از حرکت پریدن به صورت واضح و مشخص دیده می‌شوند. در گروه‌های ردپایی، همواره هر کدام از جای دست و پاها به هم بسیار نزدیک هستند و به طور کلی 1 یا 2 اثر پا در بالای اثر دست‌ها قرار گرفته و ایجاد گروه‌های رد پایی 3 تایی یا جفتی می‌کنند. چنانچه یک‌سری گروه‌های ردپایی را دنبال کنید الگوی اثر هر پا را متفاوت خواهید دید و به‌ندرت 2 گروه ردپایی حاصل از پریدن را پیدا خواهید کرد که یکسان باشند. ردپاهای جفتی اغلب در برف دیده می‌شوند که به صورت 2 اثر پای بسیار نزدیک به یکدیگر و در کنار هم بوده و اغلب اندکی زاویه‌دار به نظر می‌رسند. طول گام‌ها بین 40 تا 100 سانتی‌متر متغیر است.
سرگین سمور سنگی: سرگین سمور سنگی شباهت زیادی به سرگین سمور جنگلی دارد. سیاه‌رنگ، باریک و کشیده و دارای انحنا و صورت خمیده است. سرگین سمور سنگی دارای بویی مطبوع است.
وضعیت حفاظتی گونه سمور سنگی
همه ساله تعداد زیادی از آنها شکار می‌شوند، یا در اثر تصادف با اتومبیل از بین می‌روند، در بعضی مناطق کاهش چشمگیری در جمعیت آنها دیده می‌شود. در برخی از مناطق جنوب که از طعمه مسموم به منظور کشتن و دستیابی به پوست این حیوان استفاده می‌گردد، تعداد آن به شدت کاهش یافته است. در گذشته شغل سمورگیری در بسیاری از مناطق کشور رایج بود و همه ساله هزاران قطعه پوست این حیوان به بازار عرضه می‌شد، تله‌هایی که با استفاده از سنگ و دیگر مصالح در برخی از مناطق نظیر پارک ملی بختگان برای گرفتن سمور ساخته شده است هنوز وجود دارد.
در طبقه کمترین نگرانی (LC) فهرست سرخ IUCN و پيوست III کنوانسيون CITES قرار دارد. اطلاعات چندانی از اين گونه در دست نيست و از اين رو، بررسی وضعيت جمعيت آن در زیستگاه‌های مختلف از اهميت ويژه‌ای برخوردار است.
طبقه بندی گونه سمور سنگی
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
- گونه راسو
- گونه زرده‌بر
- گونه سمور سنگی
- گونه سمور جنگلی
- گونه رودک (گورکن)
- گونه رودک عسل‌خوار
- گونه شنگ
- گونه شنگ هندی
External Features: HB 40-54 cm, T 22-30 cm, HF 8-9 cm, E 3-5 cm, and W 1.1-2.3 kg. The stone marten is a cat-size mustelid with fur ranging in color from dark brown to pale grayish brown. There is a wide white patch that starts from the chin and continues under the neck to the throat and then forks down and continues towards the forelimbs. Dorsal fur in young animals is covered with grey hairs. The stone marten has a slender body with a long and bushy tail and naked feet. The tail is longer and the pelt coarser than their close relative the pine marten, Martes martes. When the animal runs, the hind feet land in the same spot as the front feet.
Biological Features: The stone marten is primarily solitary, with the exception of mothers with young. It is territorial, scent marking the territory boundaries. It is a nocturnal species, except during the mating season when they can frequently be seen during the day. Stone martens are agile, very active, and can easily climb trees. The species is omnivorous preying on small mammals, insects, small birds, and bird eggs. Variety of plant matter, especially fruits, is a major part of the summer diet. When food is scare it will feed on carrion. Mating takes place in midsummer, but implantation does not occur until 230 to 275 days later, and one month after implantation, 1 to 8 (usually 3 to 4) blind and hairless young are born. Maximum life span in the wild is 10 years but in captivity this species might live up to 18 years.
Habitat, Distribution and Abundance: Stone martens prefer open deciduous forest and rock outcroppings in mountainous habitats. They can be found at elevations up to 4000 m during summer months. They are found in all mountainous parts of the country and avoid plains and desert areas.
Conservation Status: The species is categorized as “Least Concern” (LC) by IUCN and listed in Appendix III of CITES. Many are killed by cars every year. Information on the species is scant, therefore, studies on population status in different habitats is highly needed.