گونه سیاه گوش Eurasian Lynx
نام فارسی: سیاه‌گوش (لینکس)
نام علمی: Lynx lynx
نام انگلیسی: Eurasian Lynx
نام‌های محلی: (ترکی: وَرشَک، وارشاق)(ترکمنی: گچی قاپلان)(کردی: کلش)(مازندرانی: پلنگ مول)
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری گونه سیاه‌گوش
طول سر و بدن 80 تا 130 سانتی‌متر، طول دم 12 تا 19 سانتي‌متر، ارتفاع بدن 50 تا 75 سانتي‌متر و وزن 11 تا 29 کيلوگرم است. نر و ماده هم‌شکل هستند. دست و پاهایی بلند دارد که کف آنها پهن و بزرگ است، به طوری‌که حیوان را قادر می‌سازد تا در برف عميق به سهولت حرکت کند. موهای بلند کف دست و پا (با نقش عایق بودن) در زمستان سازگاری ديگری برای اين گربه‌سان است. رنگ بدن قهوه‌ای مایل به خاکستری و زیر بدن سفید چرک است. سطح بدن پوشیده از خال‌های کوچک و بزرگ است که گاهی روی کمر به صورت نوار دیده می‌شود. دم بسیارکوتاه و نوک آن سياه است. در انتهای گوش نيز دسته موی سياه‌رنگ مشخصی به طول 4 سانتی‌متر ديده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی گونه سیاه‌گوش
گونه‌ای مخفی‌کار و تک‌زی بوده و اوج فعاليت اوايل صبح و نزديک غروب است. اواسط روز و شب استراحت می‌کند. در یک شب به طور متوسط تا 20 کیلومتر راه می‌رود. زمستان‌ها در تعقیب طعمه به مناطق پائین‌تر می‌آید و اگر طعمه کم باشد بیشتر از 100 کیلومتر مهاجرت می‌کند. معمولاً در سوراخ‌های درختان، زیر صخره‌ها و گیاهان انبوه لانه می‌سازد. طعمه خود را با کمین کردن و پریدن بر روی آن شکار می‌کند. قلمرو هر نر معمولا قلمرو تعداد بيشتری ماده را در برمی‌گيرد.
تغذیه سیاه‌گوش: غذای عمده اين جانور را سم‌داران کوچک تا متوسط جثه به‌خصوص شوکا و نابالغین مرال، کل و بز، قوچ و میش، گراز، گربه وحشی و نیز پرندگان، خزندگان و حشرات تشکیل می‌دهد. سم‌داران، به‌خصوص در زمستان که آسیب‌پذیری بیشتری دارند، طعمه‌های مهمی محسوب می‌شوند. در بهار و تابستان بیشتر از خرگوش، جوندگان کوچک، سنجاب‌ها و پرندگان تغذیه می‌کند. سیاه‌گوش قادر است حیواناتی که 3 تا 4 برابر بزرگ‌تر از او هستند را شکار کند. گاهی اوقات طعمه را به مدت چند روز تعقیب می‌کند و در فرصتی مناسب دزدانه به او نزدیک می‌شود و در نهایت با هجومی ناگهانی او را می‌گیرد. معمولاً پس از شکار، طعمه را به محل امنی منتقل می‌سازد.
تولید مثل سیاه گوش: جفت‌گيری در زمستان انجام می‌شود و پس از 67 تا 74 روز دوره بارداری، 1 تا 4 توله به دنيا می‌آید. چشم بچه‌ها پس از 12 روز باز می‌شود. توله‌ها 250 تا 430 گرم وزن داشته و خال‌های روی بدن تا 11 هفتگی به خوبی ديده نمی‌شود. آنها در سن 5 تا 6 ماهگی از شير گرفته شده و حدودا 10 ماهگی از مادر مستقل می‌شوند. سن ماده در نخستين زادآوری 20 تا 24 ماه و سن نرها حدودا 30 ماه است.
طول عمر سیاه گوش: در طبیعت تا 17 سال و در اسارت تا 25 سال زندگی می‌کند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی سیاه گوش در ایران
در زیستگاه‌های کوهستانی و جنگلی زندگی می‌کند و در مناطق شمالی، شمال غربی و غربی ایران منطبق بر رشته کوه‌های البرز و زاگرس با فراوانی کم حضور دارد. همچنین اطلاعاتی مبنی بر مشاهده آن در کرمانشاه، منطقه حفاظت شده دنا، شهرضا، قالی کوه لرستان، همدان منطقه حفاظت شده بافق و پارک ملی توران و اصل گردیده، که هنوز هیچ‌کدام مورد تأیید قرار نگرفته است. ولی از آنجایی‌که سیاه‌گوش حیوانی بسیار مخفی‌کار است احتمال بودن آن در برخی مناطق مذکور و دیگر مناطق وجود دارد.
پراکنش جهانی سیاه گوش
پراکندگی سیاه گوش در دنیا در قاره‌های اروپا و آسیاست.
آثار، نمایه‌ها و شناسایی سیاه گوش
ردپای سیاه گوش: دارای ردپایی شبیه به گربه است، اما تقریباً 3 برابر از آن بزرگ‌تر است. اثر 4 انگشت به‌خوبی در ردپا دیده می‌شود. اثر پای آنها معمولاً دایره مانند و اثر دست بزرگ‌تر از اثرپا است. معمولا موهای زیاد کف پا، به‌خصوص در فصل زمستان، سبب می‌شوند که اثر انگشت‌ها نامعلوم و پینه‌های انگشتی کوچک‌تر باشند. اثر دست‌ها دارای طول 7.5 و عرض 6 سانتی‌متر و ردپاها دارای طول 6.5 و عرض 5.5 سانتی‌متر است. البته در برف در حال آب شدن به‌دلیل وجود موهای ضخیم در اطراف پنجه‌ها اغلب ردپا بزرگ‌تر از آنچه که هست به نظر می‌رسد.
الگوی ردپا سیاه گوش: سیاه‌گوش به‌طور مستقیم حرکت کرده و در یک خط منحنی گام برمی‌دارد. راه‌آب‌ها، مسیرهای دلخواه آنها محسوب می‌شوند. سیاه‌گوش اساساً به حالت راه رفتن، آرام دویدن و یا به آرامی تاختن حرکت می‌کند. در همه حالت‌ها پا بر روی اثر دست قرار گرفته و فاصله بین 2 پا آنقدر کم است که ردپاها تقریباً در یک‌خط قرار می‌گیرند. هنگامی که سیاه‌گوش به صورت معمولی راه می‌رود طول گام تقریباً 80 سانتی‌متر بوده و هنگام یورتمه رفتن تا 135 سانتی‌متر نیز افزایش می‌یابد. سیاه‌گوش در موقع فرار به حالت تاختن یا دویدن حرکت می‌کند و طول گام‌ها در این زمان تقریباً 150 سانتی‌متر است. در هنگام پریدن این اندازه ممکن است تا 7 متر افزایش یابد. ردپای سیاه‌گوش و گرگ ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند. ردپای گرگ متقارن است و 2 انگشت میانی به یک‌اندازه هستند، اما ردپای سیاه‌گوش نامتقارن بوده و انگشت شماره 1 یا همان انگشت شست در ردپا مشاهده نمی‌شود. ترتیب اندازه سایر انگشتان به این‌صورت است که انگشت شماره 3 بلندترین انگشت و سپس انگشت شماره 4، بعد انگشت شماره 2 و در آخر کوتاه‌ترین انگشت، انگشت شماره 5 است.
تغذیه سیاه گوش: روش‌های کشتن شکار در سیاه‌گوش در اکثر موارد یکسان است. سیاه‌گوش به علت داشتن فک ضعیف گلوی حیوان را گاز گرفته و مدتی نگه می‌دارد تا خفه شود و یا گردنش شکسته شود. معمولاً به‌علت ترشح بزاق، موهای طعمه در اطراف محل گاز گرفتن به‌صورت وز شده درمی‌آیند. اثر دندان بر روی گردن اغلب با بررسی دقیق‌تر گلو و نای مشخص می‌شود. در برخی موارد سوراخ‌های حاصل از دندان‌های نیش سیاه‌گوش تنها هنگامی دیده می‌شوند که گلو و نای به طور کامل و از انتها قطع شده باشند. فاصله بین دندان‌های نیش 25 تا 35 میلی‌متر است. اگر سیاه‌گوش قادر به رسیدن به گلو نباشد از گازگرفتن گردن استفاده می‌کند. سیاه‌گوش قادر است طعمه‌هایی تا چندین برابر جثه خود را شکار نماید و می‌تواند شوکاهای بالغ یا بچه‌های مرال را صید کند. به ندرت نمایه‌هایی از درگیری و تلاش سیاه‌گوش در مکان‌هایی که حیوانی را کشته وجود دارد. سیاه‌گوش خوردن شکار را با شانه‌ها و ران شروع می‌کند و معمولاً سر و قسمت‌های بالاتر از گلو و همچنین شش و شکمبه دست نخورده باقی می‌ماند. سیاه‌گوش معمولاً طعمه شکار شده خود را ذخیره نمی‌کند اما در مواردی به طور ناقص باقی‌مانده لاشه را می‌پوشاند. سیاه‌گوش به ندرت به سمت لاشه‌ها می‌رود.
سرگین سیاه گوش: سرگین سیاه‌گوش از نظر شکل ظاهری شباهت زیادی به سرگین گربه وحشی دارد، با این تفاوت که اندازه آن بزرگ‌تر و کشیده‌تر است. سرگین سیاه‌گوش سوسیسی شکل، فشرده و به‌صورت 2 تا 4 قسمتی دیده می‌شود. انتهای آنها معمولاً گرد و گاهی اندکی نوک‌تیز می‌شود. در سرگین آنها می‌توان بقایای هضم نشده غذا مانند پرها، مو و تکه‌های استخوان را یافت. سرگین‌ها معمولاً به رنگ خاکستری روشن تا سیاه دیده می‌شود. در مواقعی که خاک نرم باشد و یا سطح زمین پوشیده از برف باشد، سیاه‌گوش با کندن چاله‌های کوچک سرگین خود را در آن دفع می‌کند و سپس روی آن را به دقت می‌پوشاند.
وضعیت حفاظتی سیاه گوش
سیاه گوش دشمن طبیعی مشخصی ندارد، گاهی مورد حمله سگ‌های گله، گرگ و پلنگ قرار می‌گیرد. در زمره گونه‌های درخطر انقراض سازمان حفاظت محيط زيست است. کاهش شدید جمعيت سم‌داران و نابودی زيستگاه از مهم‌ترين عوامل تهدیدکننده سیاه گوش است. در طبقه کمترین نگرانی (LC) فهرست سرخ IUCN و پيوست II کنوانسيون CITES قرار دارد. گزارش‌های زيادی از مشاهده سياه‌گوش وجود ندارد و معمولا بیشتر آنها به شمال و شمال غرب کشور محدود می‌شوند. حفاظت از این گونه نيازمند برنامه‌ريزی جدی است.
طبقه‌بندی گونه سیاه گوش
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
- گونه ببر مازندران (گونه منقرض شده)
- گونه شیر ایرانی (گونه منقرض شده)
- گونه پلنگ ایرانی
- گونه یوزپلنگ ایرانی
- گونه گربه وحشی
- گونه گربه جنگلی
- گونه گربه شنی
- گونه گربه پالاس
- گونه کاراکال
- گونه سیاه‌گوش
External Features: HB 80 - 130 cm, T 12 - 19 cm, SH 50 - 75 cm and W 11 - 29 kg. The male and female are similar in appearance. Limbs are long with large webbed and furred paws that enable the animal to move easily on snow. Long hairs on the soles of the paws act as insulators and are an adaptation for winter life. The dorsal fur is grayish-brown and dull white on the ventral. The fur is almost always marked with black spots that sometimes appear as a band on the waist. The tail is very short with an all-black tip. A black tuft of hair, about 4 cm long, is found on the tips of its ears.
Biological Features: The lynx is a secretive, solitary and crepuscular species. The territory of each male overlaps with territories of several females. Prey consists of small to medium-sized ungulates, specially roe deer and juveniles of red deer, wild goat, wild sheep and wild boar. Ungulates are especially important prey in winter, when snow elevates vulnerability to predation. In spring and summer, lynx mostly feeds on hares, small rodents, squirrels and birds. Mating takes place in winter and after a gestation period of 67 to 74 days, 1 to 4 kittens are born. Kittens weigh 250 to 430 grams and are blind at birth. Spots on the body are not visible until 11 weeks of age. They are fully weaned at the age of 5 to 6 months and become independent from their mothers at 10 months of age. Females first breed at the age of 20 to 24 months whereas males start breeding at 30 months of age. Longevity of wild lynx is up to 17 years and 25 years in captivity.
Habitat, Distribution and Abundance: The species inhabits mountain and forest habitats and is distributed at low abundance in northern, northwestern and western parts of the country in the Alborz and Zagros mountain ranges.
Conservation Status: According to the Iran Department of Environment the lynx is an endangered species. Poaching of principal prey species and habitat destruction are the main factors threatening the survival of the lynx in Iran. IUCN has categorized it as “Least Concern” (LC) and CITES lists it in Appendix II. There are limited confirmed sightings of lynx in Iran mostly coming from the north and northwest of the country and immediate conservation planning is required for its survival.