گونه روباه معمولی Vulpes vulpes
نام فارسی: روباه معمولی
نام علمی: Vulpes vulpes
نام انگلیسی: Common Fox, Red Fox
نام‌های محلی: (ترکی: تُولکی) (کردی: رِواس، ری‌وی) (مازندران: لاس، روا)
دریافت مشاوره تخصصی رایگان
ویژگی‌های ظاهری گونه روباه معمولی
طول سر و بدن 50 تا 90 سانتی‌متر، طول دم 30 تا 50 سانتی‌متر، ارتفاع بدن 35 تا 45 سانتی‌متر و وزن 2.5 تا 10 کیلوگرم است. نر و ماده هم‌شکل هستند. دارای جثه متوسط، پوزه باریک، گوش‌های بلند و نوک تیز و دم بلند و پرمو با انتهای سفید است. رنگ بدن بسیار متنوع و خاکستری مایل به قهوه‌ای، قرمز مایل به قهوه‌ای یا نخودی و زیر بدن روشن‌تر از پشت و مایل به کرم است. رنگ پشت گوش‌ها سیاه یا قهوه‌ای است. دم بلند و پرمو با انتهای سفید است. لب‌ها، طرفین صورت و چانه سفید و نوار تیره‌ای از گوشه داخلی چشم‌ها تا دهان امتداد دارد.
ویژگی‌های زیستی گونه روباه معمولی
روباه معمولی به غیر از زمان تولیدمثل، به صورت منفرد زندگی میکند. شب‌گرد است. اوایل غروب و صبح زود فعالیت بیشتری دارد، اما در فصل جفت‌گیری، زمان تهیه غذا برای بچه‌ها و مواقع مریضی، روزها نیز مشاهده می‌شود. غالباً در لانه حیواناتی نظیر رودک ساکن می‌شود یا از سوراخ‌های طبیعی استفاده میکند. معمولاً 2 لانه دارد و در مواقع احساس خطر بچه‌ها را از لانه‌ای به لانه دیگر منتقل می‌سازد. لانه‌ها معمولاً علاوه بر راه اصلی چندین راه خروجی اضطراری دارند. روباه معمولی قادر است با سرعت 48 کیلومتر در ساعت بدود، در یک شب حدود 8 کیلومتر مسافت را طی کند. 2 متر به هوا بپرد و به خوبی شنا کند. حس بویایی، بینایی و شنوایی قوی است. مردمک چشم مانند برخی گربه‌سانان به صورت خط عمودی در می‌آید و قدرت بینایی‌اش هم به خوبی گربه‌ها است.
تغذیه روباه معمولی: همه چیزخوار است و رژیم غذایی بستگی به مواد قابل دسترس دارد، معمولاً از پستانداران کوچک نظیر موش و خرگوش، پرندگان و جوجه آنها، خزندگان، حشرات و سایر بی‌مهرگان تغذیه میکند. در معده یک روباه که در حومه شیراز شکار شد ده‌ها عقرب مشاهده گردید. معمولاً طعمه خود را با تعقیب رد آنها به خصوص در برف شکار میکند. برای شکار موش بی‌حرکت می‌ایستد، به دقت گوش می‌دهد، ناگهان در حالی‌که دستانش رو به پایین است، مستقیم به روی طعمه می‌جهد و آن را به زمین می‌چسباند، ولی خرگوش‌ها را با سرعت زیاد تعقیب کرده و آنها را می‌گیرد، گاهی اوقات با دستانش زمین را حفره نموده و غذای اضافی را در آن پنهان میکند. روباه معمولی از غذاهای گیاهی نیز به عنوان مکمل استفاده میکند. در بعضی از مناطق، مانند دشت ترکمن صحرا در فصل تابستان روباه‌ها در اطراف مزارع هندوانه ساکن شده و در این دوره هندوانه غذای اصلی آنها را تشکیل می‌دهد.
تولید مثل روباه معمولی: تک‌همسر هستند و جفت‌گیری اوایل زمستان صورت می‌گیرد. در این زمان صدای جیغ مانند روباه‌ها در شب شنیده می‌شود. در فصل جفت‌گیری گاهی نزاع‌هایی بین نرها در می‌گیرد، ماده ممکن است با چند نر جفت‌گیری کند ولی فقط با یکی از روباه‌ها همسر می‌شود. پس از جفت‌گیری، نر و ماده به طور مشترک شروع به تدارک محل زایمان می‌کنند. دوره بارداری 51 الی 53 روز به طول می‌انجامد و 4 الی 7 و گاهی تا 10 نوزاد با وزن تقریبی 80 الی 150 گرم به دنیا می‌آورد. نوزادان با موهای نرم و به رنگ خاکستری تیره متولد می‌شوند و 7 الی 9 هفته از شیر مادر تغذیه می‌کنند. چشم بچه‌ها پس از 9 روز باز می‌شود. در روزهای اول زایمان، ماده از لانه خارج نمی‌شود و نر برای او غذا می‌آورد. بچه‌ها تا 4 ماهگی وابسته به والدین هستند. در 1 سالگی بالغ می‌شوند.
طول عمر روباه معمولی: بیشترین طول عمر در طبیعت 9 سال اما معمولا زیر 5 سال است اما در اسارت تا 15 سال عمر می‌کنند.
زیستگاه، پراکندگی و فراوانی روباه معمولی در ایران
این گونه از روباه‌ها تقریباً در همه زیستگاه‌ها به جز جنگل‌های بسیار انبوه و مناطق کاملا بیابانی یافت می‌شود. در اکثر مناطق ایران و حتی داخل مزارع کشاورزی و شهرها پراکندگی دارد و به نسبت فراوان است.
پراکنش جهانی روباه معمولی
پراکندگی روباه معمولی در دنیا در آمریکا، اروپا و آسیا است. (روباه معمولی و گرگ بعد از انسان بیشترین پراکندگی طبیعی را در بین پستانداران زمینی دارند).
آثار و نمایه‌ها روباه معمولی
ردپای روباه معمولی: روباه‌ها پستاندارانی پنجه‌رو هستند، با 5 انگشت در دست و 4 انگشت در پا. با این وجود اثر حاصل از هر دست و پا تنها 4 انگشت را نشان می‌دهد. به این دلیل که انگشت داخلی دست نسبت به انگشتان دیگر در بالا قرار دارد و اثر آن در ردپا دیده نمی‌شود. آنها دارای 4 پینه انگشتی بسیار تکامل یافته و 1 پینه مرکزی بزرگ هستند. چنگال‌هایشان بلند، باریک و نوک تیز است. ردپای روباه معمولی بسیار متقارن است به طوری‌که معمولاً تشخیص اینکه آیا ردپا حاصل از پای راست است یا چپ، تقریباً غیرممکن است. اثر دست تا حدودی از اثر پا بزرگ‌تر است ولی به قدری این تفاوت اندک است که می‌توان آنها را تقریباً همسان و برابر فرض کرد طول ردپا تقریباً 5 و عرض آن 4 تا 4.5 سانتی‌متر است. ردپای روباه معمولی تا حدودی به ردپای سگ شبیه است، با این تفاوت که انگشتان میانی پای روباه بسیار به هم نزدیک هستند و پینه‌های پای روباه کوچک‌تر از سگ است. علاوه بر این پینه انگشتان میانی روباه نسبت به سگ جلوتر قرار دارد و فضای بزرگ بین لبه پشتی آنها و لبه جلویی پینه مرکزی ایجاد می‌شود. اگر خطی فرضی از لبه بالایی پینه‌های انگشتی خارجی کشیده شود، این خط در پایین و مماس با 2 پینه انگشتان میانی قرار می‌گیرد. در حالی‌که در سگ‌ها این خط در بالای لبه پشتی پینه‌های انگشتان میانی قرار می‌گیرد. در مقایسه با سگ اثر پای روباه معمولی ظاهری کشیده‌تر و ظریف‌تر دارد و اثر چنگال‌ها باریک‌تر و نوک‌تیزتر هستند. در زمستان موی بین پینه‌ها رشد کرده و آنها را می‌پوشاند. بنابراین اثر پا بزرگ‌تر و گردتر شده و لبه‌های خارجی آن محو می‌شود.
الگوی ردپا روباه معمولی: روباه‌ها از تمامی حالت‌های راه رفتن استفاده می‌کنند، اما حرکت آنها بیشتر به حالت یورتمه رفتن است. بر روی سطح سفت و سخت، الگوی ردپای حاصل از یورتمه‌رفتن روباه تا حدودی متفاوت از سگ معمولی یا گرگ است. ردپای آنها معمولاً به صورت یک ردیف مورب است که در آن اثرات پا به صورت جفتی دیده می‌شود. این ردپا شامل یک اثر دست است که اثر پا به صورت مورب در جلو و در یک سمت آن قرار می‌گیرد. به این ترتیب تمامی ردپاهای در یک سمت قرار می‌گیرند. این الگوی ردپایی غیرعادی هنگامی که روباه به حالت یورتمه‌رفتن حرکت میکند و موقعیت بدنش نسبت به ردپاها یا مسیر حرکت، به حالت مورب است، به وجود می آید. گاهی اوقات این حرکت ممکن است تغییر کند و عقب بدنش را به سمت دیگر تاب دهد. در برف یا سطح نرم بدنش را به صورت مستقیم و راست در جهت حرکت نگه می‌دارد و پا را دقیقاً در اثر دست قرار می‌دهد. طول گام‌ها هنگام یورتمه‌رفتن تقریباً 70 تا 80 سانتی‌متر است. هنگام راه رفتن بر روی سطح سفت و سخت، روباه پا را در جلوی اثر دست قرار می‌دهد. در این زمان طول گام 25 تا 30 سانتی‌متر است هنگامی‌که حیوان ترسیده یا در حال تعقیب شدن است به حالت دویدن یا پریدن حرکت میکند که در این حالت طول گام بسیار متغیر و وابسته به سرعت دویدن روباه است.
لانه روباه معمولی: ساختار لانه روباه بسیار متنوع است. لانه روباه می‌تواند یک سوراخ با یک ورودی در زیر سنگ یا ریشه درخت و یا سوراخ‌هایی ساده در کناره کانال‌های آب یا آبراهه‌ها، خاک‌ریزها و یا در دشت‌های باز بدون پوشش و حتی در مکان‌های مصنوعی یا دست ساخت بشر مانند مسیر لوله‌های بتنی باشد. از طرف دیگر ممکن است به صورت تونل‌های نسبتاً پیچیده همراه با چندین خروجی باشد که تنها تعداد کمی از آنها به طور دائم استفاده می‌شوند و یا تنها شامل یک تونل خروجی باشد. در هنگام درست کردن آشیانه، روباه خاک‌های کنده شده را به خارج منتقل کرده و در جلوی در ورودی لانه پخش میکند. در لانه تازه ساخته شده سوراخ ورودی نسبتاً باریک و به قطر 25 سانتی‌متر است، در حالی‌که در لانه‌های قدیمی که سال‌ها از ساخت آن می‌گذرد، سوراخ ورودی به طور قابل توجهی بزرگ‌تر است. از آنجایی‌که روباه بوی تند، تلخ و ترش را ایجاد میکند، اغلب می‌توان به فعال یا غیرفعال بودن لانه با داخل کردن سر درون سوراخ و بو کشیدن پی برد. اگر نوزادان داخل سوراخ باشند معمولاً مقداری از بقایای غذا شامل استخوان‌ها، پرها و همانند آنها در جلوی سوراخ وجود دارد و گیاهان اطراف سوراخ به صورت لگدکوب شده دیده می‌شوند. روباه‌ها دوست دارند در فضای باز و در هوای خوب آفتاب بگیرند. ادرار و سرگین‌های روباه همانند بقایای غذایی آنها به عنوان کود برای گیاهان عمل میکند. در مناطق سرسبز در فصل بهار رشد و تجمع گیاهان در جلوی سوراخ لانه روباه و رودک به طور قابل توجهی بیشتر از نقاط دیگر در آن حوالی است. همچنین اغلب مانند گزنه در نزدیکی سوراخی لانه به چشم می‌خورند.
تغذیه روباه معمولی: به نظر می‌رسد که روباه هنگام حمله هر قسمتی از حیوان را گاز می‌گیرد، ولی بیشتر سعی در رسیدن به گردن برای کشتن شکار دارد. دندان‌ها و آرواره روباه در مقایسه با سگ‌سانان بزرگ‌تر، نسبتاً کوچک‌تر و ضعیف‌تر هستند. لاشه‌های کشته شده به وسیله روباه‌ها تعداد زیادی سوراخ کوچک در پوست دارند که با سوراخ‌های بزرگ و زخم‌ها و دیگر صدمات حاصل از گوشتخواران بزرگ متفاوت است. روباه‌ها برای شکار جوندگانی مانند موش و ول به آرامی به آن نزدیک شده و سپس به صورت عمودی به هوا پریده و با دستهایش بر روی طعمه فرود می‌آید. فاصله بین دندان‌های نیش 20 تا 25 میلی‌متر است. روباه قادر به کشتن حیوانات بزرگ‌تر از خود نیست و مبارزه آن مدت زیادی طول می‌کشد. بنابراین مکان‌های درگیری اغلب کاملاً لگدمال شده‌اند و کمی مو و خون به صورت پراکنده در آنجا دیده می‌شود. به نظر نمی‌رسد که روباه روش ثابتی داشته باشد که ابتدا با خوردن کدام بخش از شکار تغذیه را شروع کند. اغلب سر را میکند و سپس لاشه را به محل دوری حمل میکند. همچنین برای او برداشتن شکمبه معمول است و آن را یا خاک میکند و یا به بچه‌هایش می‌دهد.
سرگین روباه معمولی: سرگین روباه‌ها سوسیسی شکل است و معمولاً 8 تا 10 سانتی‌متر طول و تقریباً 2 سانتی‌متر ضخامت دارد. حالت مارپیچ و تابیده‌ای دارد و در یک انتها نوک‌تیز است. گاهی اوقات آنها سرگین را در تکه‌های کوچکی دفع می‌کنند که آخرین قطعه نوک تیز است. رنگ آن از سیاه تا خاکستری و قهوه‌ای متغیر است، اما در پاییز هنگامی که روباه مقدار زیادی میوه سته می‌خورد رنگ آنها را به خود می‌گیرد. در سرگین آنها مو، پرها و قطعات استخوان جوندگان کوچک و پرندگان مشاهده می‌شود. در تابستان نیز اغلب شامل بقایای حشرات به ویژه قطعات کیتینی حشرات و بقایای میوه‌های سته مختلف و دیگر میوه‌ها است. روباه از بوی تند و شدید سرگین خود برای مشخص کردن محدوده قلمرو خود استفاده میکند. بنابراین بر سطح‌های بالاتر از زمین مانند روی تنه درختان، سنگ یا خس و خاشاک متبوع خود را دفع می‌کنند تا بوی آنها به راحتی پخش شود. سرگین روباه حتی ممکن است بر روی مسیرها یا ردپاها گذاشته شوند.
وضعیت حفاظتی روباه معمولی
دشمن طبیعی روباه، پلنگ، پرندگان شکاری و همچنین شکارچیان پوست هستند. به علت زیرکی و تطابق این حیوان با شرایط مختلف طبیعی و استفاده از منابع متفاوت غذایی، علی‌رغم تعقیب و شکار بی‌رویه، تاکنون کاهش شدیدی در جمعیت آنها ایجاد نشده است. تنها عاملی که می‌تواند خطرآفرین باشد، حساسیت شدید این حیوان به بیماری هاری است. در گروه کمترین نگرانی (LC) فهرست سرخ IUCN قرار دارد.
طبقه بندی گونه روباه معمولی
سایر اعضای این خانواده را بشناسیم
- گونه گرگ
- گونه شغال
- گونه روباه معمولی
- گونه شاه روباه
- گونه روباه شنی
- گونه روباه ترکمنی
External Features: HB 50-90 cm, T 30-50 cm, SH 35-45 cm, and W 2.5-10 kg. Males and females are similar. The species has a medium sized body with a slender muzzle, long, pointed ears, and a long, bushy, white-tipped tail. The coat varies from brownish gray or reddish-brown to light cream. The ventral is lighter than the dorsal and is creamy in color. The backs of the ears are usually black or brown. The color of lips, sides of the face and cheek is white and a black ‘tear-line’ runs from the eyes to the mouth.
Biological Features: The species is solitary except during the breeding season. Although nocturnal, it can be observed during the day. As an omnivorous animal it feeds on mammals, small reptiles, birds, their eggs and chicks, insects, worms, carrion and plant matters. It is monogamous and breeding takes place in early winter. The gestation period is 51 to 53 days and after which 4 to 7, sometimes 10 cubs are born that weigh 80 to 150 gr. Cubs are born with velvety fur which is gray in color and suckle for 7 to 9 weeks by their mother. They mature at the age of one. Maximum lifespan is 9 years in the wild but typically under 5 and in captivity they live up to 15 years.
Habitat, Distribution and Abundance: This species lives in almost all habitats except very dense forests and true deserts. The common fox is distributed in most areas of Iran including agricultural fields and urban areas and is relatively abundant.
Conservation Status: Large numbers of red foxes are killed on the roads or poisoned with baits. However, due to a high adaptation and broad diet, no drastic change in their numbers has been observed. The species is considered in “Least Concern” (LC) category of the IUCN.