خانواده گربه‌سانان FAMILY FELIDAE
گربه‌سانان شباهت زیادی به گربه اهلی دارند. جثه آنها کوچک (گربه شنی) یا بزرگ (ببر) است. افراد این خانواده سری کوچک، پوزه کوتاه، گوش‌های نسبتاً کوچک و چشم‌های درشتی دارند. گربه‌سانان در میان گوشتخواران کمترین تعداد دندان را دارند (28 تا 30 عدد) وضعیت دندان‌های گربه‌سانان به نحوی است که آنها را قادر می‌سازد طعمه را گرفته و متوقف کنند. سطح زبان گربه‌سانان از پرزهای شاخی پوشیده شده است. دست و پایی کوتاه دارند (به استثنای یوز که از نظر شکل بدن، حالت پنجه‌ها و بعضی از عادات شبیه سگ‌سانان است.)
ردپای گربه‌سانان
دست‌ها 5 انگشت (اولین انگشت در بالا قرار دارد) و پاها 4 انگشت دارندکه به ناخن‌های بلند و تیزی ختم می‌شوند. این ناخن‌ها که مهم‌ترین اسلحه گربه‌سانان است، قابل جمع شدن هستند و برای جلوگیری از کند شدن، درون غلافی قرار می‌گیرند. بنابراین در ردپای گربه‌سانان آثار ناخن‌ها مشاهده نمی‌شود (به استثنای یوز). پینه‌های نرم کف دست و پا که اطراف آنها را مو احاطه کرده است، قادرشان می‌سازد تا با کمترین صدا به طعمه خود نزدیک شوند. سبیل‌ها و سایر موهای بلند صورت به عصب ارتباط دارند و برای لمس کردن اجسام و مسیریابی در شب نقش عمده‌ای به عهده دارند. سبیل‌ها قابلیت حرکت دارند، می‌توانند مانند چتر از هم باز شوند، در جلوی صورت قرار بگیرند یا به صورت بچسبند. در گربه‌سانانی که در مناطقی با پوشش متراکم زندگی می‌کنند سبیل‌ها رشد و توسعه زیادی یافته‌اند.
غرش گربه‌سانان
در بین خانواده گربه‌سانان فقط اعضاء جنس پانتر (Panthera) مانند: شیر، ببر، پلنگ و جگوار توانایی غریدن دارند. برخی از دانشمندان بر این عقیده‌اند که غضروفی شدن بخشی از استخوان هیوئید (Hyoid) که در مجاورت حنجره قرار دارد باعث انعطاف بیشتر حنجره این دسته از گربه‌سانان و توانایی آنها در غرش گردیده است. در سایر گربه‌سانان از جمله یوز و گربه‌سانان کوچک که توانایی غریدن ندارند هیوئید استخوانی است.
خصوصیات گربه‌سانان
اکثر گربه‌سانان شب‌گرد هستند. مردمک چشم که در بسیاری از گربه‌سانان کوچک، روزها به شکل خط عمودی است در تاریکی به صورت کاملاً گرد در می‌آید و سطح وسیعی از چشم را پر می‌کند. وجود این مکانیزم و لایه پشت شبکیه باعث می‌شود که سلول‌های شبکیه ضعیف‌ترین نور را جذب کنند و قدرت بینایی این حیوانات را در شب افزایش دهند. بازتاب نور چراغ در چشمان گربه‌سانان در شب رنگ مشخصی بین زرد و سبز است. که از فواصل دور مشاهده می‌گردد. قدرت بینایی گربه‌سانان در شب حدود 6 برابر انسان است. حس شنوایی گربه‌سانان نیز مانند بینایی آنها بسیار قوی است ولی حس بویایی متوسط است. به همین دلیل برخلاف سگ‌سانان کمتر توسط بو طعمه خود را تعقب می‌کنند. شکار معمولاً از طریق ماهرخ رفتن (دزدانه به طعمه نزدیک شدن) یا کمین کردن در مسیر جانوران، همراه با دویدن و پرش ناگهانی صورت می‌گیرد، موقعی که به گله‌ای از جانوران که قدرت فرار ندارند برخورد می‌کنند، تعداد زیادی از آنها را می‌کشند. گربه‌سانان پس از رسیدن به طعمه بلافاصله گلوی او را با دندان گرفته آن قدر فشار می‌دهند تا حیوان خفه شود.
تولید مثل گربه‌سانان
گربه‌سانان به صورت انفرادی زندگی می‌کنند (به استثنای شیر). قلمرو خود را به وسیله ادرار، مدفوع و خراشیدن درختان مشخص می‌کنند. در فصل جفت‌گیری، نر و ماده در کنار هم دیده می‌شوند. زمان جفت‌گیری چند دقیقه طول می‌کشد ولی برخلاف سگ‌سانان نر و ماده به هم قفل نمی‌شوند.
اکثر گونه‌های گربه‌سانان به‌خصوص گربه‌سانان بزرگ قادر به جفت‌گیری با هم و تولیدمثل هستند. در بعضی از باغ‌وحش‌ها، ببر نر با شیر ماده، شیر نر با ببر ماده و پلنگ نر با شیر ماده، گربه جنگلی با گربه اهلی جفت‌گیری و تولیدمثل کرده‌اند. ولی بچه‌های آنها معمولاً نازا هستند.
وضعیت حفاظتی گربه‌سانان
به علت کم شدن طعمه، شکار بی‌رویه، استفاده از طعمه مسموم و تخریب زیستگاه، نسل اکثر گربه‌سانان ایران در معرض تهدید و یا خطر انقراض قرار گرفته است.
ارزش اقتصادی
گربه‌سانان در کنترل جمعیت جوندگان، خرگوش ها، علف‌خواران و از بین بردن حیوانات پیر و مریض نقش عمده‌ای بر عهده دارند. در مناطقی که تعداد گربه‌سانان کاهش یافته است، جمعیت جانوران مضر، به‌خصوص خرگوش، پایکا و جوندگانی از قبیل موش، وُل و حتی تشی و گراز افزایش یافته است. پوست بعضی از گونه‌ها بسیار با ارزش و گران‌قیمت است و برخی دیگر نیز برای تروفه، شکار می‌شوند. بعضی از گربه‌سانان خساراتی به دامداران وارد می‌سازند که در مقایسه با منافع این حیوانات بسیار ناچیز است.
از خانواده گربه‌سانان در ایران تاکنون 10 گونه شناسایی شده است که 2 گونه آن منقرض گردیده‌اند.
- گونه ببر مازندران (گونه منقرض شده)
- گونه شیر ایرانی (گونه منقرض شده)
- گونه پلنگ ایرانی
- گونه یوزپلنگ ایرانی
- گونه گربه وحشی
- گونه گربه جنگلی
- گونه گربه شنی
- گونه گربه پالاس
- گونه کاراکال
- گونه سیاه‌گوش
دریافت مشاوره تخصصی رایگان